Ζεύς ή Δίας, ο πατέρας Θεών και ανθρώπων, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, ο ανώτατος Θεός του Ολύμπου, γιος του Κρόνου και της Ρέας, το έκτο και το μικρότερο παιδί τους, αδερφός της Εστίας, της Δήμητρας, της Ήρας, του Πλούτωνα και του Ποσειδώνα. Επόπτης, πανόπτης και ο αδιαμφισβήτητος κυβερνήτης του σύμπαντος και του κόσμου που ελέγχει τα πάντα, ορατά και αόρατα. Λατρευόταν ως ο σοφός Θεός που καθορίζει τις τύχες των ανθρώπων και ρυθμίζει την ηθική τάξη του κόσμου. O αιώνιος και άφθαρτος, αυτός που προϋπήρχε, υπάρχει και που θα εξακολουθεί να υπάρχει.
H αιτιατική του ονόματός του έχει δυο τύπους. Ζεύς και Δίας. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα η διπλή ονομασία, προέρχεται από έναν χωρισμό του ονόματος του Θεού σε δυο τμήματα. Έτσι άλλοι χρησιμοποιούν το ένα τμήμα του και τον ονομάζουν «Zεύ» ή «Ζήνα» και άλλοι το άλλο τμήμα του ονομάζοντάς τον «Δία». Χρησιμοποιώντας όμως και τα δύο τμήματα του ονόματός του έχουμε την σημασία του ώς «ο δίδων ζωή» (Δίας Zεύς).
Θεωρείται ο προστάτης των αδικημένων, τηρητής των όρκων, φύλακας των πόλεων, των σπιτιών, της οικογένειας, του γάμου, των φιλοξενούμενων, της εστίας, των ικετών και της γονιμότητας. Πιστεύεται ότι ήταν ο ιδρυτής του θεσμού της βασιλείας και ο προστάτης των βασιλιάδων, των αρχόντων και της αρχαίας βουλής. Είναι ο Θεός που γνωρίζει όσα συμβαίνουν στις ανθρώπινες καρδιές και τις ανακουφίζει. Είναι ο αμείλικτος τιμωρός όσων διαπράττουν κακές πράξεις αλλά και ο εξαγνιστής των τιμωρημένων. Εκτός από τα παραπάνω οι αρχαίοι του αποδίδουν και πολλές άλλες ιδιότητες.
Ο μύθος θέλει τον Κρόνο, βασιλιά των αθανάτων, να καταπίνει κάθε παιδί που γεννούσε η σύζυγός του Pέα γιατί φοβόταν μήπως πραγματοποιηθεί η προφητεία των γονιών του Ουρανού και Γαίας ότι δηλαδή κάποιο από τα παιδιά του θα του έπαιρνε το θρόνο. Όταν ήρθε η στιγμή να γεννηθεί ο Δίας, η Pέα αποφάσισε να γεννήσει κρυφά και να δώσει στον Κρόνο να καταπιεί, ένα σπαργανωμένο λίθο, αντί για τον νεογέννητο Δία.
Aπό το σημείο αυτό, ο ενιαίος γνωστός σε όλους μύθος διασπάται και δημιουργούνται διάφορες τοπικές παραδόσεις στις οποίες όλοι θέλουν να έχουν τον Δία ώς τον Θεό που μεγάλωσε στην περιοχή τους.
Πάλι όμως, όλες οι τοπικές παραδόσεις έχουν έναν κοινό κορμό, πως ο Δίας μεγάλωσε μέσα σε μια σπηλιά ενός βουνού και όρους της Ελλάδος και την ανατροφή του την είχαν αναλάβει η Γαία, οι Κουρήτες και διάφορες νύμφες όπως η Aδράστεια, η Ίδη, η Νέδα, η Aγνώ και άλλες ανάλογα την περιοχή.
Τρεφόταν κυρίως με μέλι και με το γάλα της γίδας Aμάλθειας, με αμβροσία απ` τις Πλειάδες (Περιστέρια), με νέκταρ απ` το στόμα ενός ιερού αετού αλλά και με την συμβολή διαφόρων ζώων, ενώ οι Κουρήτες χτυπούσαν τις ασπίδες με τα δόρατά τους, κάνοντας θόρυβο, για να μην ακούει ο Κρόνος το κλάμα του βρέφους.
Μια μέρα παίζοντας με την Aμάλθεια, έσπασε από απροσεξία ένα από τα κέρατα της. Λυπημένος γι` αυτό, την παρηγόρησε, προικίζοντας το σπασμένο κέρατο με μαγικές ιδιότητες. Στο εξής, αυτός που το κατείχε, μπορούσε να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε επιθυμία του. Έτσι έμεινε γνωστό ως «Κέρας της Αμάλθειας».
Οι Κουρήτες ήταν μυθικά όντα ή δαίμονες που συνδέονται με το μύθο της ανατροφής του Δία. Συγχέονται με τους Κορύβαντες και τους Ιδαίους Δακτύλους. Σύμφωνα με το μύθο, ήταν οι φύλακες της νέας ζωής που την απειλούσαν τα κακά πνεύματα και γι` αυτό έπρεπε να είναι δυνατοί και μαχητικοί.
Aφού ενηλικιώνεται ο Zεύς, η Μήτις κόρη του Ωκεανού, παρασκευάζει ένα φάρμακο το οποίο αυτός δίνει στον πατέρα του Κρόνο ή κατα άλλη εκδοχή η ίδια δίνει στον Κρόνο. Το φάρμακο είναι τόσο δυνατό και όταν εκείνος το πίνει αναγκάζεται να εξεμέσει πρώτα το λίθο και ύστερα όλα τα παιδιά του που είχε καταπιεί.
Τον λίθο αυτό ο Δίας τον τοποθέτησε στο Μαντείο των Δελφών, στο σημείο που ονομάστηκε «ομφαλός της Γης», γιατί εκεί συναντήθηκαν οι δυο αετοί που είχε αφήσει να πετάξουν προς αντίθετες κατευθύνσεις γι` αυτό το σκοπό.
Οι Τιτάνες παιδιά του Oυρανού και της Γης (Γαίας) βασίλευαν πριν την γέννηση των Ολύμπιων Θεών και ο Δίας τους πολέμησε για να τους πάρει την εξουσία με την βοήθεια της Γαίας η οποία τον συμβούλεψε να ελευθερώσει τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες από τον Τάρταρο όπου τους είχε φυλακίσει ο Κρόνος.
Στα Τάρταρα πάλεψε με το μυθικό τέρας Κάμπη και αφού το νίκησε, τους απελευθέρωσε. Οι Κύκλωπες σε ένδειξη ευγνωμοσύνης χάρισαν στο Δία τη βροντή, τον κεραυνό και την αστραπή, στον Ποσειδώνα την τρίαινα και στον Πλούτωνα την κυνέη, ένα μαγικό κράνος που καθιστούσε αόρατο όποιον το φορούσε.
Οι Εκατόγχειρες για τον ίδιο λόγο συνεργάστηκαν με τους Ολύμπιους ενάντια στους Τιτάνες.
Ο Δίας είχε στην κατοχή του και την αιγίδα, έργο του Ηφαίστου η οποία ήταν φτιαγμένη από το δέρμα και το μαλλί της αίγας Αμάλθειας και εμφανιζόταν ώς ένα σύννεφο που τον προστάτευε σαν ασπίδα, κατα άλλη εκδοχή την είχε δημιουργήσει ο ίδιος απο το μαλλί της Αμάλθειας όταν απεβίωσε.
Ο πόλεμος ανάμεσα στους Ολύμπιους και τους Τιτάνες κράτησε δέκα ολόκληρα χρόνια. Οι Ολύμπιοι πολεμούσαν πάνω από τον Όλυμπο, ενώ οι Τιτάνες πάνω από την Όρθυ. Χάρη στους κεραυνούς του Δία και στα βράχια που εκτόξευαν οι Εκατόγχειρες, οι Ολύμπιοι κέρδισαν τον πόλεμο, την εξουσία και ο Δίας εγκαθίδρυσε τη βασιλεία του. Ο Κρόνος και οι άλλοι Τιτάνες ρίχτηκαν στον Τάρταρο κι οι Εκατόγχειρες ανέλαβαν τη φύλαξή τους.
Ο Άτλαντας γιος του Ιαπετού και της Κλυμένης υπήρξε αρχηγός των Τιτανιδών (υιών των Τιτάνων) και μάλιστα ο δυνατότερος και ο πιο επιδέξιος ανάμεσά τους ο οποίος εναντιώθηκε στο Δία κατά την Τιτανομαχία και η τιμωρία του ήταν να κρατά όρθιος για πάντα τον ουράνιο θόλο με τους ώμους του στον κήπο των Εσπερίδων.
Κατά τον Όμηρο, η επικράτεια που ανήκει στους Ολύμπιους Θεούς οφείλεται σε κλήρωση μετά την νίκη τους επί των Τιτάνων. Έτσι στον Πλούτωνα έτυχε το βασίλειο του Κάτω Κόσμου (νεκρών), στον Ποσειδώνα έτυχε το βασίλειο της Θάλασσας (υδάτων) και στον Δία το βασίλειο του ουρανού (αιθέρα). Για τη Γή συμφώνησαν να την κυβερνούν όλοι μαζί. Ανάμεσα στους Θεούς βασίλευε ο Δίας και η εξουσία του ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τα βασίλεια και τις δυνάμεις όλων των άλλων Θεών και Θεοτήτων.
Η Γαία δυσαρεστήθηκε όμως απ` τη συμπεριφορά των Ολύμπιων Θεών και γέννησε τους Γίγαντες για να πολεμήσουν εναντίον του Δία, εκσφενδονίζοντας βράχους και αναμμένες δρυς και άλλους κορμούς δέντρων προς στον ουρανό. Οι Ολύμπιοι με τη βοήθεια του Ηρακλή, γιού του Δία, κατάφεραν να εξουδετερώσουν τους Γίγαντες.
Τότε η Γαία θύμωσε ακόμα περισσότερο, ενώθηκε με τον Τάρταρο και γέννησε ένα πανίσχυρο τέρας, τον Τυφώνα ή Τυφωέα. Ο Ομηρικός Ύμνος στον Απόλλωνα και ο Στησίχορος υποστήριζαν μια άλλη εκδοχή, ότι η Ήρα οργισμένη από τη γέννηση της Αθηνάς είχε γεννήσει, χωρίς ανδρική επαφή, τον Τυφώνα ή Τυφωέα. Όταν γεννήθηκε λέγεται πως σείστηκε ολόκληρη η Γή. Το ύψος του έφτανε ως τα άστρα κι είχε εκατό κεφάλια δράκοντα.
Ο Ζεύς πολέμησε μόνος του το τέρας αλλά ο Τυφώνας κατάφερε να τον πληγώσει και τον μετέφερε στην Κιλικία όπου του αφαίρεσε τους τένοντες και τους έκρυψε στο δέρμα μιας αρκούδας σε κάποια σπηλιά η οποία φυλασσόταν από δράκαινα. Ο Ερμής βρήκε τα νεύρα και τα τοποθέτησε πάλι στον Δία και έτσι όταν απέκτησε την παλιά του δύναμη, κατάφερε να σκοτώσει τον Τυφώνα με τον κεραυνό του.
Ώς νόμιμη σύζυγος του Δία εμφανίζεται η Ήρα με την οποία έκανε «ιερό γάμο» και μαζί θεωρούνταν οι προστάτες του γάμου αλλά η Διώνη είναι η επίσημη σύζυγός του που λατρευόταν μαζί του στη Δωδώνη.
Ο Δίας είναι γνωστός για τις ερωτικές του περιπέτειες. Αναφέρεται ότι απέκτησε πολλά παιδιά από πλήθος γυναικών ανάμεσα σε Θεές, Θεότητες, Νύμφες, θνητές και λοιπές και αρκετά απο αυτά βρίσκονται παρακάτω.
Με την Ήρα απέκτησαν την Ήβη, τον Άρη, την Ειλείθυια και τον Ήφαιστο αν και πολλοί ισχυρίζονται πως τον Ήφαιστο τον γέννησε απο μόνη της η Ήρα χωρίς την συμβολή του Δία.
Με την Μήτις, προσωποποίηση της σοφίας και επιστήμης γέννησε την Αθηνά η οποία γεννήθηκε από το κεφάλι του Δία. Ο Δίας πήρε χρησμό ότι απο το παιδί της Μήτιδας μια μέρα θα έβρισκε την ίδια μοίρα, όπως ο πατέρας του (Κρόνος) και ο παππούς του (Ουρανός), οι οποίοι εκθρονίστηκαν από κάποιο παιδί τους. Αφού όμως, ακόμα και η μέθοδος του Κρόνου είχε αποδειχθεί αναποτελεσματική, αποφάσισε να μην εξουδετερώσει τα παιδιά του, αλλά την ίδια την Μήτιδα πριν αυτή προλάβει να γεννήσει. Έτσι, ο Δίας κατάπιε την Μήτιδα. Η Μήτιδα όμως ήδη εγκυμονούσε την Αθηνά, με αποτέλεσμα να πιάσει τρομερό πονοκέφαλο τον Δία. Ο Ήφαιστος σπεύδοντας να βοηθήσει με τα εργαλεία του, συνέβαλε στην γέννηση της Αθηνάς, η οποία ξεπήδησε πάνοπλη μέσα από το κεφάλι του Δία, κρατώντας δόρυ, ασπίδα και φορώντας περικεφαλαία. Βλέποντας τον Δία, πέταξε τα όπλα στα πόδια του, δείγμα αναγνώρισής του ως υπέρτατου Θεού.
Με την Θέμις, προσωποποίηση του νόμου και της φυσικής τάξης απέκτησαν τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη) κατά άλλους (Αὐξώ, Θαλλώ, Καρπώ) και τις Μοίρες (Κλωθώ, Λάχεσις, Άτροπος).
Με την Ευρυνόμη, γεννήθηκαν οι τρεις Χάριτες (Αγλαΐα, Ευφροσύνη, Θάλεια).
Με την Δήμητρα απέκτησαν την Περσεφόνη.
Με την Μνημοσύνη μεταμορφωμένος σε βοσκό γεννήθηκαν οι εννιά Μούσες (Κλειώ, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Θάλεια, Ευτέρπη, Ερατώ, Ουρανία, Πολύμνια, Καλλιόπη).
Με την Λητώ απέκτησαν τους Θεούς Απόλλωνα και Άρτεμη. Η Ήρα καταδίωξε τη Λητώ, όταν εκείνη κυοφορούσε τα αδέρφια Απόλλωνα και Άρτεμη και δεν της επέτρεπε να γεννήσει σε κανέναν τόπο. Η Λητώ, κυνηγημένη από την Ήρα, περιπλανήθηκε από περιοχή σε περιοχή για να βρει ένα μέρος να γεννήσει μέχρι που ξαφνικά εμφανίστηκε μέσα από τη θάλασσα η αδελφή της Αστερία, ως την νήσο Ορτυγία. Ήταν ένα νησί που έως τότε έπλεε ελεύθερο στα κύματα κι έτσι ήταν δύσκολο η Ήρα να ανιχνεύσει την τοποθεσία στην οποία η Λητώ είχε καταφύγει. Αργότερα, ο Δίας σταθεροποίησε το νησί προκειμένου να γεννήσει η Λητώ. Μετά την γέννηση της Άρτεμις και του Απόλλωνα, η Ορτυγία ονομάστηκε Δήλος επειδή εκεί αποκαλύφθηκε (φανερώθηκε) ο Θεός Απόλλωνας και μετά την γέννησή του το νησί θεωρείται ιερό.
Με την Μαία, γεννήθηκε ο Θεός Ερμής. Η Μαία επισκεπτόταν τον Δία τις νύχτες σε μια σπηλιά, στο όρος Κυλλήνη της Αρκαδίας την ώρα που η Ήρα κοιμόταν όπου και γέννησε τον Ερμή.
Με την κόρη του Θεστίου, την Λήδα, μεταμορφωμένος σε κύκνο, απέκτησαν την Ωραία Ελένη του Τρωικού πολέμου και τους Διόσκουρους Κάστορα (Κάστωρ) και Πολυδεύκη. Οι Διόσκουροι ήταν για τους Έλληνες η προσωποποίηση της εντιμότητας, γενναιότητας, τόλμης και αρετής.
Με την Αλκμήνη, κόρη του Ηλεκτρύωνος και της Αναξώ, μεταμορφωμένος ως σύζυγός της, Αμφιτρύων, απέκτησε τον Ηρακλή. Στην Αθήνα υπήρχε βωμός προς τιμήν της εντός του ναού του Ηρακλή.
Με την Αντιόπη εμφανιζόμενος ώς Σάτυρος απέκτησαν τους Διόσκουρους της Βοιωτίας, Αμφίωνα και Ζήθο.
Με την νύμφη Καλλιστώ μεταμορφωμένος σε αρκούδα απέκτησαν τον Αρκάδα ή Αρκά, τον πρόγονο των Αρκάδων.
Με την νύμφη Ταϋγέτη απέκτησαν το Λακεδαίμονα (Λακεδαίμων).
Με την νύμφη Θαλεία απέκτησαν τους Παλικούς.
Με μια άλλη νύμφη απέκτησε τον Μέγαρο.
Με την Ευρώπη, κόρη του βασιλιά της Φοινίκης, Αγήνορα και της Τηλέφασσας, μεταμορφωμένος σε ταύρο απέκτησαν τον Μίνωα, Ραδάμανθυ και Σαρπηδόνα. Ο Μίνωας έγινε αργότερα βασιλιάς της Κρήτης και κατοικούσε στο παλάτι του στην Κνωσσό. Ο Ραδάμανθυς έφτιαξε τους νόμους στην Κρήτη και μετά το θάνατο του, έγινε ένας από τους δικαστές του Άδη όπως και ο Μίνωας.
Με την Δανάη, κόρη του βασιλιά του Άργους, Ακρίσιου, εμφανιζόμενος ως χρυσή βροχή απέκτησαν τον Περσέα. Ο Περσέας έγινε βασιλιάς της Τίρυνθας και ίδρυσε αργότερα τις Μυκήνες.
Με την Ιώ, κόρη του βασιλιά του Άργους, Ινάχου, απέκτησαν τον Έπαφο. Κάποτε ο Δίας είχε μεταμορφώσει την Ιώ, ιέρεια της Ήρας, σε αγελάδα και με ένα απλό άγγιγμα του χεριού του, κυφόρησε τον Έπαφο. Η Ήρα είχε αναθέσει στον Άργο, που είχε εκατό μάτια να την επιτηρεί κι αργότερα όταν το έμαθε την καταδίωξε με μία μύγα σε ολόκληρη τη Γή. Η Ιώ κατέφυγε στην Αίγυπτο όπου και γέννησε τελικά τον Έπαφο. Ο Έπαφος έγινε βασιλιάς της Αιγύπτου και ίδρυσε πολλές πόλεις. Παντρεύτηκε την κόρη του Νείλου Μέμφιδα και απέκτησε μια κόρη, τη Λιβύη.
Με την Αίγινα εμφανιζόμενος ως πύρ απέκτησαν τον Αιακό.
Με την Ανάγκη απέκτησαν την Αδράστεια.
Με την Ηλέκτρα απέκτησαν των Ιασίων, τον Δάρδανο και την Αρμονία.
Με την Ελάρα απέκτησαν την Τίτυος.
Με την Γαραμάντη απέκτησαν τον Ίαρβο.
Με την Ώρα απέκτησαν τον Κολάξη.
Με την Ύβρις απέκτησαν τον Πάν.
Με την Καλύκη απέκτησαν τον Ενδυμίων.
Με την Κάρμη απέκτησαν τον Βριτόμαρτη.
Με την Λάμια απέκτησαν πολλά παιδιά, τα οποία σκότωσε η Ήρα.
Με την Νιόβη του Φορωνέα, γεννήθηκε ο Άργος.
Με την Πλουτώ απέκτησαν τον Τάνταλο.
Με την Πρωτογένεια απέκτησαν τον Αίθλιο.
Με την Περσεφόνη μεταμορφωμένος σε φίδι απέκτησαν τον Ζαγρέα ο οποίος κομματιάστηκε απο Τιτάνες αλλα διασώθηκε η καρδιά του και ξαναγεννήθηκε απο αυτήν ώς Διόνυσος.
Με την Σεμέλη, κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, απέκτησαν τον Θεό Διόνυσο απο την καρδιά του πολυαγαπημένου γιού του Δία, Ζαγρέα. Όταν η Σεμέλη έμεινε έγκυος, η Ήρα την συμβούλεψε να ζητήσει από το Δία να εμφανιστεί μπροστά της με όλη του τη Θεϊκή λαμπρότητα. Όταν αυτό συνέβη, η Σεμέλη κάηκε κι ο Δίας έραψε το ανώριμο έμβρυο του Διονύσου στο μηρό του και το κυοφόρησε μέχρι την γέννησή του.
Η μυστηριακή μορφή του Δία είναι ο Ζαγρέας (Ζαγρεύς). Αποτελούσε κεντρικό πρόσωπο στην Ορφική Θεογονία. Σύμφωνα με τους Ορφικούς, ο Δίας έσμιξε με τη Δήμητρα και απέκτησε την Περσεφόνη, κόρη με δυο πρόσωπα, κέρατα και τέσσερα μάτια. Κατόπιν, έσμιξε και με αυτή μεταμορφωμένος σε φίδι και απέκτησε ένα βρέφος με κέρατα, τον Ζαγρέα. Ο Δίας τον προόριζε για διάδοχό του και του έδωσε το σκήπτρο, τον κεραυνό και την βροχή. Φύλακες του βρέφους όρισε τους Κουρήτες και τον Απόλλωνα, που το έκρυψαν στον Παρνασσό. Η Ήρα έμαθε που ήταν κρυμμένος ο Ζαγρέας και έστειλε τους Τιτάνες να τον εξοντώσουν. Ο Ζαγρέας για να ξεφύγει άρχισε να αλλάζει μορφές. Έγινε βρέφος, νεαρός έφηβος, Κρόνος, φίδι με κέρατα, Δίας, άλογο, τίγρις και ταύρος. Όταν μεταμορφώθηκε σε ταύρο, τον έπιασαν οι Τιτάνες, τον κομμάτιασαν και έφαγαν ένα μέρος του. Ο Απόλλωνας ύστερα μάζεψε τα κομμάτια και τα έκρυψε στους Δελφούς. Η καρδιά του, είχε μείνει ανέπαφη. Την μάζεψε ο Δίας και την πρόσφερε στη Σεμέλη, διαλυμένη σε ποτό. Εκείνη έμεινε έγκυος και η Ήρα την συμβούλεψε να ζητήσει από το Δία να εμφανιστεί μπροστά της με όλη του τη Θεϊκή λαμπρότητα. Όταν αυτό συνέβη, από τις φλόγες που έζωσαν το παλάτι του πατέρα της, η Σεμέλη κάηκε αλλα χάρη στην παρέμβαση της Γης, που άφησε τον κισσό να τυλίξει τους κίονες του ανακτόρου, διασώθηκε το Θείο έμβρυο του Διονύσου το οποίο ο Δίας έραψε στο μηρό του και το κυοφόρησε. Έτσι ο Ζαγρέας έγινε και μυστηριακή μορφή του Διονύσου.
Η λατρεία του Δία ήταν εξαπλωμένη σε όλη την Ελλάδα. Σημαντικός τόπος λατρείας του ήταν στη Δωδώνη, όπου γινόταν συνδυασμός με τη μαντική και την Διώνη. Επίσης η Ολυμπία ήταν χώρος αφιερωμένος σ` αυτόν και οι Ολυμπιακοί αγώνες τελούνταν προς τιμήν του. Το ίδιο και τα Νέμεια στη Νεμέα.
Τα Διάσια ήταν γιορτή των Αθηναίων προς τιμή του Μειλίχιου Δία. Ο Μειλίχιος Δίας ήταν χθόνια Θεότητα με μορφή φιδιού που προϋπήρχε της λατρείας του Ολύμπιου Δία. Ήταν το φίδι που προστάτευε τις οικίες των κατοίκων, γηγενής και αυτόχθων. Η γιορτή τελούνταν μετά τα Ανθεστήρια στο ναό του Δία στον Ιλισό ποταμό έξω από τα τείχη της πόλης. Στη διάρκεια της γιορτής θυσίαζαν χοίρους και γίνονταν προσφορές προϊόντων. Οι θυσίες είχαν σκοπό την εξιλέωση και αποτροπή. Απευθύνονταν στις χθόνιες Θεότητες και στα πνεύματα των ηρώων.
Στην αρχαία Ελλάδα θεωρούσαν δυστυχία να μην έχουν μπεί μέχρι το τέλος της ζωής τους στο μεγάλο ναό της Ολυμπίας και να θαυμάσουν το άγαλμα του Δία, έργο του Φειδία.Ήταν ένα τεράστιο άγαλμα από χρυσό και ελεφαντόδοτο. Ο Δίας ήταν καθιστός και το πρόσωπό του ήταν ήρεμο και γαλήνιο. Στο αριστερό του χέρι κρατούσε το σκήπτρο, που είχε πάνω έναν αετό, σύμβολο εξουσίας. Το δεξί του χέρι κρατούσε την Νίκη στεφανωμένη. Ο θρόνος του ήταν στολισμένος με χρυσάφι, πολύτιμες πέτρες, έβενο και ελεφαντόδοτο. Η ράχη του θρόνου ήταν ψηλή. Δεξιά και αριστερά από το κεφάλι του Δία υπήρχαν οι Ώρες και οι Χάριτες. Ο ίδιος ήταν ντυμένος με ένα μεγάλο χρυσό μανδύα, που κατέβαινε ως τα πόδια.
Σε ένα βράχο στην κορυφή του όρους Ζεύς ή Ζας υπάρχει με παραφθαρμένα γράμματα η επιγραφή «Όρος Διός Μηλωσίου» (προστάτη των προβάτων). Το βουνό Ζεύς ή Ζας αποτελεί την υψηλότερη ορεινή κορυφή, όχι μόνο της Νάξου, αλλά και ολόκληρου του κυκλαδικού συμπλέγματος. Το βουνό δεσπόζει πάνω από το χωριό του Φιλωτίου.
Στην κλασική τέχνη ο Δίας εικονίζεται σαν η προσωποποίηση της γαλήνης και του μεγαλείου. Είχε υψηλό ανάστημα, μαλλιά που κυματίζουν σαν χαίτη ή μαζεμένα ώς μικρά πλεξουδάκια και μεγαλοπρεπή γενειάδα.
Σύμβολα της δύναμής του είναι ο κεραυνός, η αστραπή, ο ταύρος, ο διπλός πέλεκυς, ο αετός, η Νίκη, το σκήπτρο και η αιγίδα.
Συμβολίζει τον ηλεκτρισμό που χωρίς αυτόν δεν υπάρχει ζωή όπως επιβεβαιώνουν οι επιστήμονες σήμερα αλλα και οι ιερείς στη Δωδώνη όπως και οι Ορφικοί ύμνοι οι οποίοι τον αναφέρουν ως την αρχή και το κέντρο του παντός, σαν την πρώτη ύλη από την οποία παρήχθησαν τα πάντα. Τα επίθετα και οι προσωνυμίες του Δία εντός και εκτός Ελλάδος είναι πάμπολλα αφού για κάθε ιδιότητά του υπάρχει και ένα απο αυτά.
« Επίθετα και προσωνυμίες του Ζεύ »
Γαμήλιος – ο προστάτης του γάμου.
Έρκειος και Εφέστιος – ο προστάτης του σπιτιού και της οικογένειας.
Ικέτης και Φύξιος – προστατεύει τους φυγάδες που ζητούνε άσυλο και προστασία.
Καθάρσιος – Θεός εξαγνιστής των ενόχων δολοφονίας. Είχε βωμό στην Ολυμπία.
Μειλίχιος – ο πράος και γλυκός Θεός, που δέχεται τις προσευχές των ανθρώπων.
Μετοίκιος – προστάτης των ξένων που ζούσαν ως μέτοικοι στην Αθήνα.
Μηλώσιος – προστάτης των προβάτων.
Μοιραγέτης – εκείνος που καθορίζει την μοίρα και το πεπρωμένο του ανθρώπου.
Ξένιος – προστάτης των ξένων που ζούν ως φιλοξενούμενοι σε μια πόλη..
Όμβριος και Μαιμάκτης – κύριος των μετεωρολογικών φαινομένων.
Όρκιος και Πίστιος – προστάτης του νόμου και του λόγου που σφραγίστηκαν με όρκο.
Πολιεύς – ο Θεϊκός κύριος της πόλης–κράτους ή αλλιώς πολιούχος.
Σωτήρας και Ελευθέριος – προστάτης της ελευθερίας και της ύπαρξης της πόλης.
Φίλιος – Θεός της φιλίας. Είχε ναό στη Μεγαλόπολη.
Aβρετηνός, Aγαμέμνων, Aγαυός, Aγήτορ, Aγλαιός, Aγλαός, Aγνός, Aγοραίος, Aγχέσμιος, Aγώνειος, Aγώνιος, Aέριος, Aεροφεγγής, Aθάνατος, Aθέητος, Aθλητήρ, Aθώος, Aίγιος, Aιγίοχος, Aιγύπτιος, Aιθέριος, Aιθίοψ, Aίθριος, Aινήιος, Aινήσιος, Aινός, Aιολοβρόντης, Aιολόμορφος, Aιτναίος, Aκαμαντόπους, Aκάματος, Aκμαίος, Aκοντιστήρ, Aκραίος, Aκρολοφίτης, Aκρόνυχος, Aλάστωρ, Aλεξίκακος, Aλίγδουπος, Aλιτήριος, Aλύσιος, Aμαλώιος, Aμάριος, Aμβούλιος, Aμείλιχος, Aμμούς, Άμμων, Aμφιάραος, Άναξ, Aνέφελος, Aνήσιος, Aνθαλεύς, Άνξυρος, Aνταίος, Aντίπατρος, Aπατούριος, Aπεσάντιος, Aπήμιος, Aποβατήριος, Aπόμυιος, Aποτρόπαιος , Άρβιος, Aργής, Aργικέραυνος, Άρειος, Aρίζηλος, Άριστος, Aριστότεχνος, Aρχιγένεθλος, Aρχικέραυνος, Aρχός, Aρωγός, Aσβαμαίος, Aσκραίος, Aστέριος, Aστεροπητής, Aστραπαίος, Aστρηνός, Αταβύριος, Aυαντήρ, Aυξητής, Aυσόνιος, Aυτοπάτωρ, Aυτότοκος, Aφέσιος, Άφθιτος, Aφίκτορας, Bαγαίος, Bαίτυλος, Bαρύγδουπος, Bαρύκτυπος, Bαρυοπής, Bασιλεύς, Bελχανός, Bήλος, Bιέννιος, Bοττιαίος, Bουλαίος, Bουσσουρίγιος, Bρονταίος, Bύθιος, Γαιάοχος, Γαμήλιος, Γαμοκλόπος, Γελχανός, Γενάρχης, Γενέθλιος, Γενεταίος, Γενέτωρ, Γεωργός, Γιγαντοφόνος, Γογγυλάτης, Γυναικοφιλής, Γυράσιος, Δαμασκηνός, Δαμάτριος, Δικαιόσυνος, Δικασπόλος, Δικηφόρος, Δικταίος, Διόνυσος, Δολιχαίος, Δολιχήνιος, Δολιχήνος, Δολοπλόκος, Δότωρ, Δρύμνιος, Δωδωναίος, Eγχεικέραυνος, Eθνάρχης, Eιλαπινιστής, Eιρηναίος, Eκάλειος, Eκαλήσιος, Eκατόμβαιος, Eκβάσιος, Eκηβόλος, Eλαιούς, Eλάστερος, Eλατήρ, Eλαφρός, Eλευθέριος, Eλιεύς, Eλινύμενος, Eλλάνιος, Eλλήνιος, Eλυμαίος, Eμβύθιος, Eνάλιος, Ένδενδρος, Eξακεστήρ, Eπάκριος, Eπιβήμιος, Eπιδότης, Eπικάρπιος, Eπικιχράδας, Eπίκλοπος, Eπικοίνιος, Eπικυλίκειος, Eπιρνύτιος, Eπιστατήριος, Eπιτιμήτωρ, Eπιφανής, Eπόπτης, Eπόψιος, Eπωπέτης, Eργαίος, Eρημήσιος, Eριβρεμέτης, Eρίγδουπος, Eριδήμιος, Eρισθενής, Eρισμάραγος, Έρκειος, Έρρος, Eρσαίος, Eρυμός, Eσπέριος, Eστιούχος, Eταίρειος, Eυάνεμος, Eυβουλαίος, Eυελίδης, Eύηλος, Eύκαρπος, Eύξεινος, Eυρυμέδων, Eυρύτιμος, Eυρύωψ, Eύυπνος, Eυφάμιος, Eύφημος, Eφάμιος, Eφέσιος, Eφέστιος, Έφιπμος, Eφόρκιος, Zβελσούρδος, Zηνοποσειδών, Zητήρ, Zύγιος, Zωοτόκος, Zωστήριος, Hλείος, Hλιοπολίτης, ΄Hλιος, Hραίος, Θαλάσσιος, Θεμίστιος, Θενάτας, Θεόταυρος, Θερελίμιος, Θεσμοφόρος, Θεσπρωτός, Θηλυμανής, Iδαίος, Iθωμάτας, Iκέσιος, Iκέστος, Iκετήσιος, Iκμαίος, Ίκμιος, Iσαίος, Καθάρσιος, Καπέττας, Καπιτώλιος, Καππώτας, Καραιός, Κάριος, Κάρμηλος, Καρποδοτήρ, Καρποφόρος, Καρτεροβρόντης, Κάσιος, Καταιβάτης, Καταχθόνιος, Κελαινεφής, Κεραιός, Κεραύνιος, Κεραυνοβόλος, Κεραυνοβρόντης, Κηναίος, Κιθαιρώνιος, Κλάριος, Κλεψίγαμος, Κληδόνιος, Κλυτόμητις, Κολωνάτας, Κόμυρος, Κόνιος, Κορυφαίος, Κοσμήτας, Κρείων, Κρηταγενής, Κροκεάτας, Κρονίδης, Κρόνιος, Κρονίων, Κτήσιος, Κυανοχαίτης, Κύδιστος, Κυναίος, Κύνθιος, Κύνθιος, Κωματικός, Λαβραδεύς, Λαοίτας, Λαρίσιος, Λαρισσαίος, Λαφρίος, Λαφύστιος, Λευκαίος, Λεχεάτης, Λίβυς, Λιμενοσκόπος, Λοφίτης, Λύδιος, Λύκαιος, Μαζεύς, Μαιμάκτης, Μακάρτατος, Μαλεαίος, Μανδραγόρας, Μαρίταιος, Μεγαλοβρεμέτης, Μέγας, Μεγασθενής, Μέγιστος, Μειλίχιος, Μείλιχος, Μελισσαίος, Μελιττεύς, Μεσσαπεύς, Μετοίκιος, Μηδινεύς, Μηλώσιος, Μήστωρ, Μητιέτης, Μητιόεις, Μηχανεύς, Μοιραγέτης, Μολοσσός, Μόριος, Νάιος, Νεμαίος, Νεμεέτης, Νέμειος, Νέμεος, Νεφεληγερέτης, Νικηφόριος, Νικηφόρος, Νόμιος, Νότιος, Ξείνος, Ξένιος, Ξύναιμος, Όλβιος, Oλύμπιος, Oμαγύριος, Oμάριος, Oμβριμόθυμος, Όμβριος, Oμβροτόκος, Oμοβούλιος, Oμόγνιος, Oμολώιος, Oμόφυλος, Oπλόσμιος, Oπωρεύς, Όριος, Όρκιος, Oρσίκτυπος, Oρσινεφής, Oσσαίος, Oυράνιος, Oύριος, Παγγενέτης, Παγκρατής, Παγχαίος, Παιάν, Παιδοτόκος, Παλαιστής, Παλαμναίος, Παλλάντιος, Παναίτιος, Πανάμαρος, Πανελλήνιος, Παναργέτης, Πανομφαίος, Πανόπτης, Πάνταρχος, Παντογένεθλος, Παντοκράτης, Παντόπτης, Παντοτινάκτης, Πανυπέρτατος, Παπαίος, Παππάς, Παρνήθιος, Πάσιος, Πατήρ, Πάτριος, Πατρώος, Πελασγικός, Πελιναίος, Πελώριος, Περισσόνοος, Περίφαντος, Πίστιος, Πλούσιος, Πολιεύς, Πολιούχος, Πολυτερπής, Πολυτίμητος, Πολύτιμος, Πουλιέλικτος, Πουλιτόκος, Πρατομύσιος, Πρευμενής, Προμανθέας, Προπάτορας, Πρόφρων, Πυρίδρομος, Πυρόεις, Πυρσοφόρος, Σαβάζιος, Σαώτης, Σεισίχθων, Σημάλεος, Σθένιος, Σινωπίτης, Σκηπτούχος, Σκοτιτάς, Σόλυμος, Σπλαγχνοτόμος, Στεροπηγερέτης, Στοιχαδεύς, Στοιχαίος, Στρατηγός, Στράτιος, Συγγένειος, Συκάσιος, Συλλάνιος, Σχέτλιος, Σωσίπολις, Σωτήρ, T(μ)άριος, Tαλαίος, Tαμίης, Tανυσίπτερος, Tαρανταίος, Tάρσιος, Tαρσός, Tέλειος, Tελεσφόρος, Tερμιεύς, Tερπικέραυνος, Tροπαίος, Tροφώνιος, Tύραννος, Yέτιος, Yής, Yμήττιος, Yνναρεύς, Ύπατος, Yπέρθυμος, Yπερμενής, Yπέρτατος, Yπερήσιος, Yψιβρεμέτης, Yψίζυγος, Yψιμέδων, Yψινεφής, Ύψιστος, Φάτριος, Φήμιος, Φίλιος, Φιλότεκνος, Φλογόεντας, Φοινικοστεροπής, Φράτριος, Φρύνιος, Φύξιος, Φυτάλιος, Φυτάλμιος, Φύτιος, Xαδίδ, Xαμαίζηλος, Xάρμων, Xθόνιος, Xρυσαορεύς, Xρυσοπάτωρ, Ωρομάζης κ.α.
« Ορφικός Ύμνος προς τον Ζεύ »
Ζεῦ πολυτίμητε, Ζεῦ ἄφθιτε, τήνδε τοι ἡμεῖς μαρτυρίαν τιθέμεσθα λυτήριον ἠδὲ πρόσευξιν. ὦ βασιλεῦ, διὰ σὴν κεφαλὴν ἐφάνη τάδε θεῖα, γαῖα θεὰ μήτηρ ὀρέων θ` ὑѱηχέες ὄχθοι καὶ πόντος καὶ πάνθ`, ὁπόσ` οὐρανὸς ἐντὸς ἔταξε· Ζεῦ Κρόνιε, σκηπτοῦχε, καταιβάτα, ὀμβριμόθυμε, παντογένεθλ`, ἀρχὴ πάντων πάντων τε τελευτή, σεισίχθων, αὐξητά, καθάρσιε, παντοτινάκτα, ἀστραπαῖε, βρονταῖε, κεραύνιε, φυτάλιε Ζεῦ· κλῦθί μου, αἰολόμορφε, δίδου δ` ὑγίειαν ἀμεμφῆ εἰρήνην τε θεὰν καὶ πλούτου δόξαν ἄμεμπτον.
Ζεύ πολυτιμημένε, Ζεύ αθάνατε, αυτήν εδώ εμείς την απολυτρωτική ομολογία και προσευχή σου απευθύνουμε. Ω βασιλιά, που από το δικό σου κεφάλι εμφανίστηκαν όλα αυτά, γαία η Θεά μητέρα των βουνών των υψηλών λόφων του πόντου και της θάλασσας και όλα όσα ό ουρανός περιέχει· Ζεύ Κρόνιε, πού έχεις το σκήπτρο και εμφανίζεσαι εν μέσω βροντών και αστραπών, ισχυρόκαρδε, πού γέννησες τα πάντα, και είσαι ή αρχή των πάντων και των πάντων το τέλος. Σύ πού σείεις τη Γή και συντελείς στην αύξηση, εξαγνιστή που εξουσιάζεις τα πάντα και αστράφτεις και βροντάς και ρίχνεις κεραυνούς και είσαι ο τροφός (ο τροφοδότης) άκουσε με αιολόμορφε, και δώσε μας άριστη υγείαν και την Θεά ειρήνη και πλούτου δόξα άμεμπτη.
« Ύμνος του Δικταίου Δία - Ύμνος των Κουρητών »
Ιώ,
Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε,
Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου,
ήρθες οδηγημένος από τους δαίμονες (Κουρήτες)
στη Δίκτη κι αυτό το χρόνο έλα,
κι ευχαριστήσου υμνώντας σε,
χορεύοντας φυσώντας τους αυλούς
κι αφού σταθούμε στον άδυτο βωμό
ψάλλομε τον ύμνο του θεού
Ιώ,
Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε,
Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου,
γιατί εδώ, βρέφος αθάνατο
οι ασπιδοφόροι τροφείς σου
αφού σε πήραν απ’ τη Ρέα
με το ποδόκρουσμά τους σ’ έκρυψαν
Ιώ,
Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε,
Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου,
Χόρευε, να είναι γεμάτα τα σταμνιά
Χόρευε και για τα ομορφόμαλλα κοπάδια
Χόρευε και για την καλή σοδειά
Ιώ,
Σε χαιρετώ Μέγιστε Κούρε,
Κρόνιε, κυρίαρχε του κόσμου,
Χόρευε και για τις πόλεις μας
Και για τα ποντοπόρα μας καράβια
Χόρευε και για τους νέους πολίτες
Χόρευε και για το δίκαιο νόμο
Ο ύμνος στον Δικταίο Δία βρέθηκε σε μια επιγραφή στο Παλαίκαστρο Σητείας. Στην πόλη αυτή βρισκόταν το ιερό του Δικταίου Δία
Μετάφραση: Νίκος Ζερβονικολάκης
« Ναοί και ιερά του Ζεύ »
– Ναός του Ολυμπίου Διός Ακρόπολη
– Ναός Άμμωνα Δία
– Ναός Άρειου Δία
– Ναός του Δία στην Ολυμπία
– Ναός του Στάτορος Διός
– Ναός του Δία στο Σπλίτ
– Ναός του Ολυμπίου Διός Ακράγαντα
– Ιερό στην Ιθώμη
– Ιερά Οικία
– Ιερό του Δία Σωτήρος
– Ιερό του Πολιάδη Δία
– Βωμός του Δία
– Λεύκα του Δία
– Δικταίον άντρον
– Σπήλαιο Ιδαίον Άντρον